کارشناسان می‌گویند تخریب پوشش گیاهی، ساخت‌وساز در مسیر آبراهه‌های طبیعی، نابودی اکوسیستم‌های جنگلی و گیاهی در ارتفاعات و دخالت‌های غیرمسئولانه در طبیعت از عوامل اثر‌گذار در بروز این سیلاب‌هاست.
دکتر حسن روحی پور متخصص بیابان، در این باره به همشهری گفت: پوشش جنگلی و گیاهی به‌عنوان عامل نگهدارنده، مانع بروز رواناب‌ها و به تبع آن سیلاب شود. این درحالی است که ایجاد سازه‌های ناهمگون با طبیعت و رها کردن این سازه‌ها بدون آنکه مدیریتی در باره آنها اعمال شود می‌تواند عامل بروز سیلاب باشد.
از جمله جاده‌هایی که ساخته می‌شود علاوه بر مسدود کردن آبراهه‌های طبیعی باعث کم شدن سطح نفوذ بارندگی به داخل خاک می‌شود. در عین حال، بروز سیلاب متأثر از فاکتورهای متعدد است که از آن جمله می‌توان به‌شدت بارندگی، میزان پوشش گیاهی و ساخت‌وساز در مسیر آبراهه‌ها اشاره کرد.
دکتر عبدالرسول تلوری، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، از منظر دیگری با متمرکز شدن روی سیلاب‌های اخیر در شهرها گفت: علت اصلی این سیلاب‌ها آن است که در شهرهای بزرگ جهان، تمام آبگذرهاو آبروهای شهر اعم از کوچه و خیابان متناسب با بارش‌های احتمالی طراحی و ساخته می‌شود.
وی افزود: متأسفانه با توجه به طراحی‌هایی که در گذشته بدون مطالعه و بدون در نظر گرفتن حداکثر میزان بارش‌های احتمالی برای بارندگی و آب‌های سطحی در کلانشهرها صورت گرفته، مسیرهای آبرو متناسب با بارش‌ها نیست. به گفته وی، طی دهه‌های اخیر شهرها به‌شدت توسعه یافت در حالی که کانال‌ها و آبروهای موجود در شهرها به‌ویژه کلانشهرها با وضعیت کنونی شهر همخوانی ندارد در نتیجه هنگام بارندگی اغلب ما شاهد آبگرفتگی معابر هستیم.
تخریب مسیر آبراهه‌ها
دکترحسین آخانی، استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه سیلاب به تنهایی پدیده‌ای ناگوار برای طبیعت نیست، تصریح کرد: سیلاب در مناطق خشک به‌ویژه در مناطق شور حالت پاکسازی طبیعت را دارد به عبارت دیگر با شستن نمک از سطح زمین مانع بیابانزایی می‌شود. برای نمونه اگر در خوزستان سیل جاری نشود دشت‌های حاصلخیز به شوره زار غیرقابل کشت تبدیل می‌شود.
این پژوهشگر گیاه شناس در باره بروز سیلاب و جنبه‌های منفی آن به همشهری گفت: در حال حاضر، بسیاری از مسیرهای طبیعی آبراهه‌ها را که طی هزاران سال با توجه به شرایط ژئومورفولوژی منطقه شکل گرفته‌اند اشغال کرده‌ایم؛ نتیجه آنکه هنگام ریزش بارش‌های غیرمتعارف، این آبراهه‌ها نمی‌توانند پاسخگو باشند و باعث بروز سیلاب‌های مخرب می‌شوند. سیلی که چند سال پیش در قم حادث شد و خسارات قابل‌توجهی به‌بار آورد ناشی از ساخت‌وساز در بستر رودخانه قم بود. در واقع سیلی اتفاق نیفتاده بود بلکه تصرف بستر رودخانه باعث ایجاد سیل شده بود. آخانی در ادامه خاطر نشان کرد: اینکه یک باران با حجم نسبتا زیاد در سطح کشور باعث بروز سیلاب می‌شود ناشی از تخریب پوشش گیاهی و همچنین از بین رفتن توازن هیدرولوژی کشور است که عمدتا به‌دلیل سدسازی ایجاد شده است. وقتی رودخانه‌ای را با سد مسدود می‌کنیم بدیهی است که رودخانه خشک می‌شود و هنگام بارندگی، پوشش طبیعی منطقه که به‌شدت آسیب دیده قادر به جذب آب نیست و به همین دلیل سیل جاری می‌شود.
افزایش برهنگی خاک
مهندس درویش، کارشناس محیط‌زیست معتقد است: رخدادی که به افزایش سیل منجر شد ناشی از آن بود که در اسفندماه امسال 93درصد از سطح کشور با خشکسالی شدیدی روبه‌رو شد در حالی که ما در این برهه زمانی بیشترین ریزش‌های آسمانی را انتظار داریم. این وضعیت غیرقابل پیش‌بینی سبب شد رطوبت در همه عرصه‌های مرتعی و جنگلی به‌شدت کاهش یابد؛ وقتی خاک خشک باشد استعداد سیل خیزی بالا می‌رود و در این شرایط شدت بارش سبب فرسایش پاشمانی می‌شود. این نوع فرسایش، ساختار خاک دانه‌ها را از بین می‌برد و هرچه خاک دانه‌ها خشک‌تر باشد ضربه پذیری آنها بیشتر شده و مانع نفوذپذیری آب می‌شود. بروز سیلاب‌های اخیر نیز ناشی از همین وضعیت بود.
درویش مسئله را فراتر از سیلاب‌های اخیر مطرح کرد و گفت: ماجرای اصلی افزایش برهنگی خاک است. برای نمونه، ما در منطقه غرب کشور سطح گسترده‌ای از جنگل‌های زاگرس را از دست دادیم. وقتی خاک برهنه می‌شود میزان اصابت مستقیم باران به زمین زیاد خواهد شد و در چنین شرایطی که پوشش گیاهی از بین رفته زمین چتر حفاظتی خود را از دست می‌دهد و در پی آن، فرسایش پاشمانی افزایش می‌یابد و نتیجه آن بروز سیلاب‌های مخرب است.
دکتر پیمان یوسفی آذر، دانش‌آموخته علوم جنگل داری از نگاه تخصصی خود به بررسی مسئله پرداخت و گفت: با توجه به اینکه بخش وسیعی از کشور ما کوهستانی است اگر این کوهستان‌ها با پوشش گیاهی همراه نباشد زمین بیشتر در معرض باران قرار می‌گیرد و همین مسئله باعث بروز رواناب‌ها و در نهایت سیلاب می‌شود.
دکتر پیمان یوسفی آذر، دانش‌آموخته علوم جنگل داری، یکی از مهم‌ترین دلایل بروز سیل را تخریب جنگل و مرتع در حوزه‌های بالادست عنوان کرد و افزود: وقتی پوشش گیاهی وجود نداشته باشد قطرات باران با شدت به زمین برخورد می‌کند و نفوذپذیری آب به درون خاک به‌شدت کاهش می‌یابد. برای مثال، نفوذپذیری باران در اراضی مرتعی2 تا 3 و در عرصه‌های جنگلی 8 تا 10 برابر زمین عاری از گیاه است. وقتی زمین فاقد پوشش گیاهی باشد بروز سیل امری طبیعی است.
عضو هیأت مدیره انجمن علمی جنگلبانی ایران در پایان گفت: اندام گیاهی جلوی ضربات باران را در برخورد با زمین می‌گیرد و ریشه‌های گیاه با ایجاد خلل و فرج در خاک، آن را به‌صورت یک اسفنج در می‌آورد که باعث جذب آب و هدایت آن به سفره‌های زیر زمینی می‌شود. با وجود این، تخریب پوشش گیاهی و بی‌توجهی به اکوسیستم‌های جنگلی همچنان ادامه دارد.
